Atatürk ve Afganistan - Bilal N. Şimşir
|
İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ......................................................................................XI TARİHÇELİ GİRİŞ.................................................................... 1 Kemal Atatürk ve Üç Afgan Kralı: Amanullah Han, Mehmet Nadir Han ve Zahir Şah:-Afgan Ülkesi: Yüzölçümü ve nüfusu, Coğrafi durumu, Halk ve dil, Afganistan’ın tarihi, Afgan Devletinin temeli - Köprü Ülke ve Hedef Ülke: - Kâbil’e Bir Osmanlı ElçisiTampon Ülke-Emir Abdurrahman-Afganistan’da Türkiye’ye ilgiMahmut Tarzi’nin Etkisi-Habibullah Han ve Trajik Sonu. MUSTAFA KEMAL VE AMANULLAH HAN (1919-1929) 1- SAVAŞ VE ZAFER YILLARI (1919-1922) .......................... 27 Amanullah Han’ın Tahta Çıkışı -Üçüncü İngiliz-Afgan Savaşı -Bağımsız Afganistan’ın Doğuşu-Mustafa Kemal’in Ulusal Lider Olarak Tarih Sahnesine Çıkışı-Ankara’dan Kâbil’e ilk TemsilciMustafa Kemal’den Amanullah Han’a Bir Mektup-Cemal Paşa’nın Afganistan’da Etkisi- 1921 Türkiye-Afganistan ittifak Antlaşması Nasıl Yapıldı? -Antlaşmanın Bazı Özellikleri-TürkAfgan Antlaşmasının Başlıca Hükümleri-ilk Afgan Elçisi Sultan Ahmet Han Türkiye’de-Mustafa Kemal Paşa Afgan Elçisini Kabul Ediyor-Ankara’da Afganistan Elçiliğine Bayrak ÇekilmesiAmanullah Han ile Mustafa Kemal Arasında Mektuplaşma - Afgan Elçisinin Ankara’da Çalışmaları-Amanullah Han’dan VI İÇİNDEKİLER Mustafa Kemal Paşa’ya Yeni Bir Mektup - Mustafa Kemal’in Cevabı - TBMM Afganistan’ı Konuşuyor-Afgan Elçisi İnönü Zaferinin ve TBMM’nin Yıldönümlerini Kutluyor-Afganistan’a ilk Türk Elçisi Kim Olacak?-Bir Aday: Ali Münif Bey-Fahrettin (Tükkan) Paşa Kabil Elçiliğine Atanıyor -Bir İngiliz istihbarat Raporu-Kabil’de Türkiye Elçiliğinin Açılışı-Cemal Paşa’dan Fahrettin Paşa’ya Bir Tebrik Mektubu - Afganistan Türkiye’nin Büyük Zaferini Kutluyor- Ankara’da Sultan Ahmet Han’ın Hararetli Tebrikleri-Kabil Sarayında Şölen ve Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya Afgan Nişanı-Fevzi (Çakmak) Paşa - Fahrettin Paşa Mektuplaşması - İngiliz Gözüyle 1922 Yılında Türk-Afgan İlişkileri. 2- BARIŞ VE DOSTLUK YILLARI (1923-1928) ................. 119 Lozan Barışı ve Yeni Bir Döneme Geçiş-Afganistan, Türkiye Cumhuriyetinin İlânını Hararetle Kutluyor -Mustafa Kemal Paşa, Amanullah Han’a Yakınlık Gösteriyor-Afgan Bağımsızlığının Yıldönümü Kutlanıyor -Gazi, Afgan Kralına Fotoğrafını İmzalıyor-Yeni Afgan Elçisi Güven Mektubunu Cumhurbaşkanı Gazi M. Kemal Sunuyor-Atatürk’ün Afgan Elçisine CevabıAfganistan’a Yeni Türk Elçisi: Nebil Batı-Afganistan Dışişleri Bakanı Mahmut Tarzi’nin Türkiye Ziyareti-Atatürk, İkinci Defa Cumhurbaşkanı Seçildiğini Afgan Kralına Bildiriyor. 3- AFGANİSTAN KRALI AMANULLAH HAN’IN TÜRKİYE’Yİ ZİYARETİ VE SONRASI (1928-1929).......... 149 Türkiye Cumhuriyeti’ne ilk Devlet Ziyareti ve Programı -Mihmandar Orgeneral Fahrettin Altay’ın Anlattıkları-“Ayın Tarihi” Geziyi Anlatıyor Cumhuriyetin Başkenti Ankara’ya Gelen İlk Hükümdar-20 Mayıs 1928 Pazar: Ziyaretin İlk GünüAtatürk’ün 20 Mayıs 1928 Akşamı Afgan Kralı ve Kraliçesi İÇİNDEKİLER VII Onuruna Verdiği Ziyafette Yaptığı Konuşma-Kral Amanullah Han’ın Atatürk’e Cevabı-Atatürk’ün Konuşması Hakkında Yorumlar-Ankara’da Kral ve Kraliçeli Bir Hafta -Kral Amanullah Gazeteye Demeç Verip Ankara’ya Veda Ediyor-Afgan Kralı ve Kraliçesi İstanbul’da-Kral Amanullah’ın Türkiye Ziyareti ve Basın-Geziden Dipnotlar -Türkiye-Afganistan Dostluk ve işbirliği Antlaşması-Antlaşmanın Sadeleştirilmiş MetniElçiliklerin Büyükelçiliğe Yükseltilmesi-Yusuf Hikmet Bayur’un Kabil’e Büyükelçi Atanması-Kabil’de Türk-Rus Duayenlik Yarışı-Afgan Büyükelçisi Gazi Mustafa Kemal’e Güven Mektubunu Sunuyor-Amanullah Han Türkiye’yi Örnek Alıyor ve Reformlara Girişiyor, Ama... -Türkiye, Afgan Reformlarını izliyor ve Destekliyordu - Afganistan’da Gerici bir Ayaklanma Patlak Veriyor-Atatürk, Kral Amanullah’ı irticaya Karşı Silahla Savunmak istiyor-Amanullah Han Devriliyor ve Afganistan’da Çağ Dışı Bir Ara Rejim Kuruluyor. MUSTAFA KEMAL VE MUHAMMED NADİR ŞAH (1929-1933) .............................................................................. 227 Nadir Han’ın Afganistan Tahtına Çıkması: -Yeni Afgan Padişahı Gözlerini Türkiye’ye ve Mustafa Kemal’e Çeviriyor-Yeni Afgan Büyükelçisi Gulam Nabi Han Gazi Mustafa Kemal’e Güven Mektubunu Sunuyor-Büyükelçi Gulam Nabi Han’ın ve Gazi Mustafa Kemal’in Nutukları-Gazi Mustafa Kemal ile Nadir Şah Arasında Karşılıklı Mesajlar-Büyükelçi Gulam Nabi Han’ın Geri Çağınlması ve Trajik Sonu-Sultan Ahmet Han, ikinci Defa Ankara’ya Büyükelçi Atanıyor -Nadir Şah ile Gazi Mustafa Kemal Birbirlerine Fotoğraflarını Gönderiyorlar-Mustafa Kemal, iki Afgan Kralı Arasında Kalıyor-Nadir Şah ile Gazi Mustafa Kemal Birbirlerine Dostluk Mesajları Gönderiyorlar. VIII İÇİNDEKİLER KEMAL ATATÜRK VE MUHAMMED ZAHİR ŞAH (1933-1938) 1- İLK DÖNEM (1933-1935) ................................................ 265 Muhammed Zahir Şah’ın Tahta Çıkması -Yeni Afgan Kralı Nezdine Yeni Türk Büyükelçisi: Memduh Şevket EsendalBüyükelçi Esendal’in Kabil Mektuplarından Kısa Çizgiler -Zahir Şah Ankara’daki Büyükelçiyi Yerinde Bırakıyor ve Atatürk’e Dostluk Mesajı Gönderiyor-Atatürk’ten Afgan Kralına Dostça Mesajalar- İran-Afgan Sınır Anlaşmazlığında Türkiye Hakem Seçiliyor-Fahrettin Altay Paşa, İran ile Afganistan Arasında Hakem Oluyor İran-Afgan Sınır Anlaşmazlığı Çözüme Kavuşturuluyor-Afganistan, Türkiye’nin Desteği ile Milletler Cemiyetine Üye Oluyor Cuşkanmhurbalığına Yeniden Seçilen Atatürk, Zahir Şah ile Dostluk ilişkilerini Sürdürüyor. 2- AFGANİSTAN DIŞİŞLERİ BAKANI SERDAR FEYZ MUHAMMED HAN’IN TÜRKİYE ZİYARETİ (4-16 Ocak 1936) ...................................................................... 299 Resmî Ziyaret Programı -Ankara’da Bir Hafta Misafirlik ve Sonrası-Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ın Verdiği Resmi Yemekte Söylenen Nutuklar Afgan Dışişleri Bakanının Ankara Ziyareti Sonrasında Yayınlanan Resmi Bildiri-Konuk Bakanın İstanbul’da Basına Demeci-Zahir Şah ile Atatürk’ün Dostluk Mektupları. 3- AFGANİSTAN HARBİYE VEZİRİ (SAVUNMA BAKANI) ALTES MAREŞAL ŞAH MAHMUT HAN’IN TÜRKİYE ZİYARETİ (15-28 Ekim1936) ..................................................................... 317 Afganistan Harbiye Vezirinin (Savunma Bakanının) İstanbul’a Gelişi-Altes Mareşal Şah Mahmut Han Kimdir?-Konuk Vezir İÇİNDEKİLER IX Ankara’da-Kazım Özalp’ın Ziyafetinde Türk ve Afgan Savunma Bakanlarının Söylevleri-Atatürk, Afgan Harbiye Vezirini Kabul Ediyor-Başbakan İsmet İnönü’nün Yemeği-Altes Mahmut Han’ın Türkiye’den Ayrılması-Bir Değerlendirme. 4- TÜRKİYE, İRAN, IRAK VE AFGANİSTAN ARASINDA SALDIRMAZLIK ANTLAŞMASI (SAADABAD PAKTI) (8 Temmuz 1937) ...................................................................... 327 Saadabad Paktı’nın Ön Hazırlıkları -Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ın Tahran’dan Önce Bağdat’a Ziyareti-Paktın Tahran’da Saadabad Sarayı’nda imzalanması ve Başlıca Hükümleri-Saadabad Paktı Üzerine Zahir Şah ve Atatürk Arasında Telgraflaşma-Paktı imzalayanlar Neler Dediler? -Yurt içinde ve Yurt Dışında Yankılar-Tevfik Rüştü Aras’tan Anılar. 5- TÜRKİYE’NİN AFGANİSTAN’A EĞİTİM, KÜLTÜR, TEKNİK YARDIMLARI ....................................................... 351 İlk Dönem-1928 Türk-Afgan Antlaşmasının Özelliği-Ankara Siyasal Bilgiler Okulundan Mezun Afganlı Gençler: Ahmet Alişah Masumi, Gulam Mehmet Babür, Muhtar, Mehmet Hasan Kemal, Mohammed Ekber, Berat Ali, Kerim Barnıyan, Kuddüs, Sadık, Ali Mohammed Saca, Emir Or, Enver - Afganistan’a Hizmet Vermiş Olan Mülkiyeliler: Hasan Vasfi Menteş, Emin Ali Çavlı, Ord. Prof. ismail Hikmet Ertaylı, Ord. Prof. Ethem Menemencioğlu, Prof. Dr. Atıf Akgüç, Prof. Mehmet Ali Dağpunar-“Afganistan’da Mülkiye”nin Kuruluş ÖyküsüDiğerleri ve Büyükelçi Memduh Şevket Esendal’ın Hizmetleri. 6- ATATÜRK’ÜN SON YILINDA TÜRK-AFGAN İLİŞKİLERİ VE YENİ DÖNEME GEÇİŞ (1938-1939) ..... 379 Afganistan ile Pürüzsüz ve Berrak Dostluk ilişkilerinin Kökleşmesi-Atatürk ile Zahir Şah Arasında Son TelgraflarAtatürk’ün Ölümü ve Afganistan: - “Afganlılar Atatürk için X İÇİNDEKİLER Yürekten Duacıdırlar” -Kral Zahir Şah ve Afgan Hükümeti Türkiye’nin Yasını Paylaşıyorlar-Duayen Afgan Büyükelçisi Baş Sağlığı Diliyor-Atatürk’ün Cenaze Töreninde Afgan Heyeti: Prens Şah Veli Han Afgan Kralını Temsil Ediyor-Eski Kral Amanullah Han İstanbul’daki Cenaze Törenine KatılıyorAnkara’daki ResmiTörende Afgan Heyetinin Yeri-Amanullah Han’ın Atatürk’e Son Saygısı-Türk-Afgan ilişkilerinde Atatürk Sonrası Döneme Doğru:-Zahir Şah ile İsmet İnönü Arasında ilk Mesajlar-Dışişleri Bakanlan Arasında Mesajlar-Büyükelçi Sultan Ahmet Han Türkiye’den Ayrılıyor ve Afgan Dışişleri Bakanı Feyz Muhammed Han Ankara’ya Büyükelçi AtanıyorYeni Başbakan Dr. Refik Saydam ile Afgan Sadrazamı Mahmut Haşim Han Arasında Telgraflar. BİTİRİRKEN .......................................................................... 399 KAYNAKÇA............................................................................. 407 DİZİN....................................................................................... 413 EKLER...................................................................................... 429 |
|